19 Pułk Ułanów Wołyńskich

„Karol i Edmund Różyccy dwaj wodzowie

Powstań Narodowych 1831 i 1863 na Wołyniu i na Rusi

 w walce z przeważającymi siłami wroga,

nigdy nie przegrali żadnej bitwy

 a szlachetnym postępowaniem, osobistym przykładem

 podrywali do boju nie tylko Polaków,

ale również ochotników z Ukrainy i Rusi”.

 

 

Edmund Różycki 1827 -1893

Syn Karola dowódcy Jazdy Wołyńskiej 1831r. Urodzony na Wołyniu.

Generał  brygady – Dowódca Powstania na Rusi i na Wołyniu 1863 r.

Członek Związku Narodowego Ziem Ruskich od 1862r.

 

Po upadku Powstania  1831r. rodzina płka Karola była represjonowana przez władze carskie. Edmund jako dziecko odebrany został rodzinie i przymusowo oddany do szkoły Kadetów oraz do szkoły paziów w Petersburgu z dopiskiem syn powstańca z 1831 r. intensywnie poddawany procesowi rusyfikacji, której nigdy nie uległ.

Ukończył Oficerską Szkołę Artylerii oraz Akademię Sztabu Generalnego w Petersburgu. Po ukończeniu studiów wysłany na Kaukaz. W drugiej połowie lat 50-tych w czasie urlopu ma spotkanie z Ojcem. W 1861 r. otrzymuje awans na podpułkownika w korpusie gen. Wrangla.

Na wieść o przygotowaniach do zbrojnego czynu na Wołyniu bez wahania występuje z carskiej armii, rezygnuje z kariery wojskowej i składa podanie o dymisję, która zostaje przyjęta.

W 1862 r. jest organizatorem Powstania na Wołyniu. 8 maja Rząd Narodowy mianuje Edmunda dowódcą konnego oddziału żytomiersko-lubarskiego. Toczy zwycięskie bitwy partyzanckie pod Miropolem, Worobijówką i Laszkami 24 maja. 

Zwycięska bitwa z moskalami i sotniami kozackimi pod Salichą Małą porównywana jest przez historyków do zwycięstwa pod Samosierrą.

Na wieść, że gen. Wysocki nie wkroczy z odsieczą na Wołyń Edmund Różycki ze swym wojskiem staje w Galicji, aby uzupełnić straty poniesione w walkach na Wołyniu.

Rząd Narodowy przygotowuje nową wyprawę na Ruś. płk. Edmund Różycki otrzymuje nominację na generała brygady i Naczelnego Wodza Ziem Ruskich.

W lipcu 1863 r. odbywa spotkanie z Ojcem przybyłym z Paryża.

Do grudnia trwają przygotowania organizacyjne – mobilizacja ochotników, szkolenie wojskowe, zaopatrywanie w broń, amunicję, konie i tabory oraz w zapasy żywności i umundurowanie. Na te cele przeznaczone są specjalne fundusze płynące z zagranicy,  jako dary polskiego dworu i ziemiaństwa.

W grudniu 1863r. gen. Edmund Różycki zostaje wysłany przez den. Romualda Traugutta z misją do Turcji w celu pozyskania sił i środków, które zasiliłby oddziały powstańcze. Po uwięzieniu i straceniu gen. Traugutta upadła szansa na powodzenie powstania.

Gen. Edmund Różycki emigruje do Francji. Po śmierci Ojca wraca do Krakowa          w   1871 roku. Podejmuje pracę w Towarzystwie Ubezpieczeń. Zakłada rodzinę. Umiera 14 sierpnia 1879 roku. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Nad grobem wznosi się obelisk z czarnego marmuru z tondem portretowym zmarłego i lany z brązu orzeł. Napis okolicznościowy głosi: „Tu proch rycerski prawego człowieka, na zmartwychwstanie swej Ojczyzny czeka, gdy z wolą Bożą duch jego na przedzie jak niegdyś braci do boju powiedzie. Matce Ojczyźnie dał swój żywot cały. Wielki w miłości i Wielki w pokorze. Polsko na chwilę odwetu i sławy daj tobie więcej takich synów Boże”.

Na grobie grubo ciosany kamień bazaltowy z napisem „Edmundowi Różyckiemu kamień z ziemi rodzinnej.”

Zachowane zdjęcie Edmunda Różyckiego – fotokopia nr 47237 Centralna Biblioteka Wojskowa.

W 1938 r. dla uczczenia i uhonorowania Bohaterów Powstania Styczniowego na Wołyniu Ministerstwo Spraw Wojskowych nadało nowego patrona 19 Pułkowi Ułanów Wołyńskich – było to imię gen. Edmunda Różyckiego – syna Karola pierwszego patrona pułku.

 

Edmund Różycki

Herbu Rola, generał, syn Karola dowódcy Jazdy Wołyńskiej z 1831 r. i Maryarmy Czajkowskiej, dowódca Pułku Jazdy Wołyńskiej 1863 roku. Naczel­ny Wódz Ziem Ruskich, wcześniej członek Zarządu Narodowego Ziem Ruskich. Urodzony 16 sierpnia 1827r. w Agatówce na Wołyniu, między Żytomierzem a Berdyczowem w pobliżu Halczyńca, własność Czajkowskich. Na mocy ukazu cara działania repre­syjne objęły powstańców oraz ich rodziny. Mały Edmundek ukrywany przez zaprzyjaźnione rodziny, pod przybranym nazwiskiem, został rozpoznany i odebrany rodzinie, a następnie przymusowo umieszczony w Korpusie Paziów w Petersburgu, gdzie bezskutecznie poddawa­ny był procesowi rusyfikacji. Jako szesnastoletni chłopiec należał do tajnych kół młodzieży polskiej, która poprzez poznawanie historii i literatury polskiej podtrzymywała w sobie ducha narodowego. Kształcąc się w Oficerskiej Szkole Artylerii, potem w Akademii Sztabu Gene­ralnego utrzymuje kontakty z Jarosławem Dąbrowskim, Zygmuntem Sierakowskim i podob­nie jak oni i Romuald Traugutt, podjął decyzję o rezygnacji ze służby wojskowej w armii. W 1861 roku w stopniu pułkownika, został zdymisjonowany, wrócił na Wołyń, gdzie trwały przygotowania do zbrojnego powstania. Brał udział w pracach przygotowawczych jako czło­nek Zarządu Narodowego Ziem Ruskich oraz w Komitecie Wykonawczym Rusi, który pozo­stawał w łączności z organizacjami w Królestwie. Przedmiotem działań było pozyskiwanie i gromadzenie funduszy i środków materialnych do walki oraz przyśpieszone szkolenie łudzi w lasach.

Rząd Narodowy mianował E. Różyckiego generałem brygady i powierzył dowództwo Ziem Ruskich. E, Różycki zorganizował Pułk Jazdy Wołyńskiej wraz z taborem, z ochotników rekrutujących się spośród ziemiaństwa, szlachty, oficjalistów, służb leśnych i dworskich, a nawet Kozaków, W maju oddział E. Różyckiego stoczył zwycięskie walki i bitwy pod Miropolem, Worobijówką, Łaszkami, Minkowcami. Powstanie wygasło na wiadomość, że gen. Wysocki nie wkroczy na Wołyń. Jeszcze jedna zwycięska bitwa pod Salichą Małą porówny­wana do zwycięstwa pod Somosierrą, i oddziały Różyckiego wchodzą do Galicji,

Sukcesy odnoszone w kampanii wołyńskiej współcześni historycy przypisywali zdolnościom, nieugiętemu charakterowi surowego ale sprawiedliwego dowódcy, cieszącego się sza­cunkiem i przywiązaniem żołnierzy, z którymi dzielił wszystkie trudy i niedostatki, walcząc w pierwszej linii. Dalsza działalność gen, Edmunda Różyckiego obejmuje okres po ustaniu działań zbrojnych.

Wysłany przez Romualda Traugutta z misją do Turcji i Rumunii badał stosunki na Bli­skim Wschodzie, politykę wielkich mocarstw i walkę o wpływy w tej części Azji i na Bałka­nach, Obdarzony zaufaniem i cieszący się uznaniem ze strony Romualda Traugutta, zajmuje się kwestiami związanymi ze stosunkiem Turcji do sprawy polskiej i wypowiada się na ten temat. Ocenia, że przychylność Turcji wynika z faktu zagrożenia jej interesów ze strony za­borczej Rosji.

Edmund Różycki zdecydowanie sprzeciwia się planom Hotelu Lambert, których celem byłoby zjednoczenie książąt czerkieskich na Kaukazie, i wywołanie powstania na Rusi,

Misja E, Różyckiego została zakończona szczegółowym, opublikowanym sprawozda­niem oraz wnioskiem o zorganizowanie wielotysięcznego oddziału, który wkroczyłby na Ruś, ciesząc się poparciem wezyra, a fundusze na ten cel miałyby być zabezpieczone przez Rząd Narodowy.

Kilka lat przebywał na emigracji, skąd powrócił no śmierci ojca w 1872 roku, osiedlił się w Krakowie. Umiera 23 maja 1893 roku, pochowany na Cmentarzu Rakowickim - w otocze­niu kwater powstańców i weteranów powstań 1831 i 1863 r.

Nad grobem wznosi się obelisk, orzeł lany z brązu i popiersie portretowe z napisem; „Tu proch rycerski prawego człowieka na zmartwychwstanie swej Ojczyzny czeka, gdy z wolą Bożą duch Jego na przedzie, jak niegdyś braci do boju powiedzie. Matce Ojczyźnie dał swój żywot cały, Wielki w miłości i wielki w pokorze, Polsko na chwilę odwetu i chwały daj Tobie więcej takich Synów Boże",

Pieśń obozowa utrwaliła Jego imię: „I od Karpat krzyk weselny zabrzmi aż do Dźwiny, żyj Różycki, żyj nasz dzielny Synu Ukrainy",

Ojciec i syn — dwaj wielcy Synowie narodu polskiego, dwaj wodzowie powstań narodo­wych „w walce z przeważającymi siłami wroga nigdy nie przegrali żadnej bitwy, a szlachet­nym postępowaniem, osobistym przykładem podrywali do boju nie tylko Polaków, ale ochot­ników narodów Rusi i Ukrainy".- cytat z artykułu płk Zygmunta Andrzejowskiego „Pamięt­nik Kijowski", T. 2, Londyn 1963, w setną rocznicę Powstania Styczniowego.

W 1938 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych w Warszawie dla uczczenia Rocznicy Po­wstania 1863 r. ogłosiło generała Edmunda Różyckiego drugim patronem 19 Pułku Ułanów Wołyńskich z Ostroga n. Horyniem,

 

Piśmiennictwo: Brackner i inni: „Polska jej dzieje i kultura od 1796-1930”, T, III, Księg, Trzaska, Evert, Warszawa s.266, 373, 398, 414, 427; „Powstanie Styczniowe. Materiały i Dokumenty”. Wrocław – Moskwa – Warszawa - Kraków, im, Ossolińskich, PAN. 1970, s. 516, 517; „Polska, jej dzieje”, jw. s. 276, 414. 430; „Powstanie Styczniowe. Materiały i Dokumenty - Dokumenty Rządu Narodowego”, jw. s. 183, 224, 231, 317, 318, 325; „Polska, jej dzieje”, jw. s. 444; Irena Grabowska: „Pamiątki po gen. Ed­mundzie Różyckim - dowódcy Jazdy Wołyńskiej w roku 1863-Powstanie niespełnionych nadziei”. KAW, Kraków 1985, s. 17-21; Marian Dubiecki: „Edmund Różycki 1827-1893”. Kraków 1895; Edward Halicz: „Sprawozdanie gen. Edmunda Różyckiego z misji na Wschodzie”. Druk. WAP 1962, „Zeszyty naukowe. Seria Historyczna”, nr 7, s. 2, 59-68; Zygmunt Andrzejowski: „Karol i Edmund Różyccy - do­wódcy polscy w walce z Rosją”. „W 100-letnią rocznicę Powstania 1863 r. Pamiętnik Kijowski”, Londyn 1963, s. 49-60; Marian Dubiecki: „Edmund Różycki 1827-1893 - szkic biograficzny”. Wyd. „Czas", Kuczyński i sp.. Kraków 1895; Lech Białkowski: „Słowo o Karolu i Edmundzie Różyckich. Roczniki Humanistyczne KUL”, Lublin 1949; Stefan Kieniewicz: „Różycki Tadeusz Edmund Dominik (1827-2893) - dowódca Powstania Styczniowego na Rusi”. [w: ] Polski Słownik Biograficzny, 1991, t. XXXII, z. 3,s.513.

 

Karol Boromeusz Różycki

Herbu Rola, którego przodek Stanisław Różycki wywodził się z Trójanowych Różyc w dawnym woj. łęczyckim parafii leźnickiej, pułkownik do­wódca Jazdy Wołyńskiej z 1831 roku, mianowany przez Rząd Narodowy generałem w 1863 roku.

Po ustąpieniu działań Powstania Listopadowego zmuszony do emigracji z kraju -był działaczem w Komitecie Emigracji Polskiej we Francji, potem w Komitecie Naro­dowym Polskim i Towarzystwie Demokratycznym, Gorliwy wyznawca mesjanizmu - Sługa Boży, obok Seweryna Goszczyńskiego i Adama Mickiewicza. Karol Różycki urodził się w Hucułówce, pod Czerniowcami, w powiecie jampolskim, w dniu 5 listopada 1789 r., tamże ochrzczony. Ojciec Jakub Różycki pułkownik Wojsk Polskich Regimentu Królowej Jadwigi, matka Elżbieta z Jaskmanickich h. Leliwa z Mołczan. Żona Maryanna Czajkowska, siostra Michała Czajkowskiego - Sadyka Paszy, działającego w Agencji Wschodniej na terenie Turcji. Zmarł 12 września 1879 r. w Paryżu, pochowany na Cmentarzu Montmartre.

Należy wyróżnić dwa okresy działalności Karola Różyckiego; pierwszy obejmujący kampanię wołyńską 1831 r., oraz drugi obejmujący działania w ramach Wielkiej Emigracji.

Służbę wojskową rozpoczął w wojsku Księstwa Warszawskiego w 1809 r. Po otrzymaniu dymisji w 1820 r. w randze kapitana osiedlił się w Woli Cudnowskiej. Na wieść o zbrojnym zrywie powstańczym w Warszawie, po wkroczeniu gen. J. Dwernickiego na Wołyń w maju 1831 r. w lasach korowinieckich, niedaleko Żytomierza zorganizował i wyposażył oddział jazdy, zna­nej później jako słynny Pułk Jazdy Wołyńskiej. W drodze do Kongresówki oddział ten pod wodzą Karola Różyckiego stoczył szereg zwycięskich walk i potyczek z Moskalami: niedale­ko Cudnowa, pod Mołoczkami, Międzyrzeczem i Uchaniami. Po zwycięskim kilkutygodnio­wym pochodzie dotarł do Zamościa z taborem jeńców i zdobyczy wojennych. Za zasługi otrzymał nominacje na majora i dowódcę Pułku Jazdy Wołyńskiej. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Pułk, Karola Różyckiego został wcielony do korpusy generała Samuela Ró­życkiego (krewnego) i dalej walczył pod Iłżą, Chodczą, Lipskiem i Janowcem zyskując uzna­nie za waleczność. Wraz z korpusem Samuela Różyckiego przeżywał dramat Pułk Wołyńców przechodząc do Galicji, a stamtąd na tułaczy żywot do Francji.

Dalsza działalność Karola Różyckiego na emigracji rozwija się w wielu skupiskach Po­laków, w ośrodkach; Bourges, Agen, Fontainebleau i w Paryżu. Brał aktywny udział w pra­cach Komitetu Emigracji Polskiej, którego był członkiem, następnie w ramach Komitetu Na­rodowego Polskiego, zajmującymi się losami uchodźctwa. Komitet uchwala „podatek brater­ski" wypłacany w postaci żołdu, wydając pisma i odezwy do narodu chroni i ostrzegał przed agentami i szpiegami. Wspierał duchowo żołnierzy – tułaczy, skupionych we wspomnianych ośrodkach.

W kwestiach politycznych Karol Różycki współpracuje z Adamem Mickiewiczem, księ­ciem Adamem Czartoryskim i ugrupowaniem Hotelu Lambert, szczególnie zaś gdy ujawniono możliwość powstania konfliktu zbrojnego na Wschodzie, po ujawnieniu planów zaborczych Rosji wobec Turcji. Karol Różycki wraz z Adamem Mickiewiczem skierowali w tej kwestii noty do Napoleona III.

Karol Różycki napisał szereg rozpraw, publikacji oraz jest autorem okolicznościowych odezw. Jego prace: 1) „Powstanie na Wołyniu, czyli Pamiętnik Jazdy Wołyńskiej, uformowa­nego w czasie wojny narodowej przeciwko despotyzmowi tronu rosyjskiego" wyd. Bourges 1832 r. z przedmową A. Mickiewicza; 2) „Uwagi nad wyprawą Dwernickiego na Ruś", Bruxella 1837 r.; 3) Powody dla których amnestya przyjęta być nie może" przedstawione przez cześć Emigracji Polskiej Jego Cesarskiej Mości Aleksandrowi II, Jego Świątobliwości Papie­żowi Piusowi IX, oraz Jego Cesarskiej Mości Cesarzowi Francuzów - Paryż 1857 r.; 4) „Do Rodaków tułaczy kończący tułactwo" ogłoszony w „Pielgrzymie Polskim" Paryż 1863".

Zbiory piśmiennictwa i pamiątki znajdują się w: Muzeum Historycznym w Warszawie, Muzeum Literatury im. A, Mickiewicza w Warszawie, Bibliotece Narodowej w Warszawie, Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece Polskiej w Paryżu, Bibliotece w Rapersyille i Londynie.

Cytaty: Stanisław Szpotański „Ludzie Listopadowi” pisze: „Ktokolwiek czytał Pamiętniki Jazdy Wołyńskiej i wspomnienia jego emigracyjnych przyjaciół miał uczucie, że zbliża się do czegoś większego niż nauka, talent i sława, bo zbliża, się do wielkiej duszy ludzkiej".

Ignacy Prądzyński generał: „Karol był jednym z wojowników co się najwięcej odznaczyli w wojnie 1831 roku. W wystąpieniu swoim i kampanii, którą odbywać musiał okazał się pa­triotą, znakomitym organizatorem, okazał męstwo, rozwagę, czynność i przebiegłość, umiał wzniecić w swych podwładnych ufność, bojaźń i przywiązanie, zgoła okazał wszystkie przymioty znakomitego wodza. Tacy ludzie są rzadcy we wszystkich czasach i krajach".

Karol Różycki został patronem 19 Pułku Ułanów Wołyńskich stacjonujących w Ostrogu nad Horyniem w 1924 roku. Na sztandarze pułkowym widnieje Jego nazwisko i data 1831 r.

 

Piśmiennictwo: Zygmunt Andrzejowski: „Karol i Edmund Różyccy - dowódcy polscy w walce z Ro­sja. Pamiętnik Kijowski”. T. H, Londyn 1963; Leon Białkowski: „Słowo o Karolu i Edmundzie Różyckich”. Roczniki Humanistyczne KUL. Lublin 1949; Tadeusz Borowski: „Szczegóły o Karolu Różyckim i rodzinie”. T. I, Lwów 1900; „Polska, jej dzieje, kultura i historia od 1796-1930”. T. III, Praca zbiorowa. Warszawa; „Wiedza o Polsce”. „Historia polityczna Polski”. Praca zbiorowa. T. 2/1; „Materiały i dokumen­ty Powstania Styczniowego 1862-1864”. Wyd. 1968, s.272, 277; „Powstanie Styczniowe 1862-1864. Dokumenty Władz Cywilnych”. Wyd. 1986, s.257-258; „Dokumenty Terenowych Władz Cywilnych Powstania Styczniowego” 1862-1864, s. 263-264; „Zjednoczenie Emigracji Polskiej 1866-1870. Po­wstanie Styczniowe”. T. 8, wyd. 1972, s. 363; „Lewica na Emigracji”. Z, Emigr. Polska, Paryż 1867.13.03. „Sprawozdanie J. Dąbrowskiego złożone na Komisji Reprez. Zjedn. Emigr. Polskiej.”; Lu­dwik Gocei: „Katalog Zbiorów - Powstanie Listopadowe i Wielka Emigracja.” T. I i II; Ksenia Kostenicz: „Ostatnie lata Mickiewicza”. Warszawa 1978; Jerzy Łątka: „Carogrodzki pojedynek”, Kraków 1985; Historia Powstania pod red.: Henryka Mościckiego, rozdz.: „Powstanie Listopadowe”. Warszawa 1933; Adam Mickiewicz: „Przedmowa do Pamiętników Pułku Jazdy Wołyńskiej”. Biblioteka Ludowa Polska, Paryż, Księgarnia Luksemburska; Rufin Piotrowski: „Pamiętniki z pobytu na Syberii”. T. I, Poznań 1860, Druk.: J. Konstanty Żupański; N.J.: „Karol Różycki i Adam Mickiewicz”. Artykuł z Czasopisma „Kraj", nr 50, IS9S, Petersburg; Leonard Rettel: „Wspomnienie o Karolu Różyckim - przedruk nekro­logu zamieszczonego w roczniku Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu za rok 1870-1872”. Wyd. II, popr. w Krakowie, Drukarnia „Czas" Fr. Kluczyckiego i Sp. pod zarz. Józefa Łakocińskiego, 1894; Karol Różycki: „Uwagi nad wyprawą Dwemickiego na Ruś”. Bruksella 1837, Druk.: Kolassowski i Sp.: Karol Różycki: „Do rodaków tułacz kończący tułactwo”. Paryż 1863, Druk.: E. Martmet; Karol Różycki: „Powstanie na Wołyniu czyli Pamiętnik Pułku Jazdy Wołyńskiej” - uformowanego w czasie Wojny Narodowej Polskiej przeciw despotyzmowi Tronu Rosyjskiego pisany w 1831 roku przez do­wódcę tegoż pułku Karola Różyckiego, Bourges, Drak.: P. Souchois et Cop., 1832; Karol Różycki: „Powody dla których amnestyja przyjęta być nie może...” przedstawione przez część Emigracji Polskiej jego Cesarskiej Mości Aleksandrowi II, Papieżowi Piusowi IX, Cesarzowi Francuzów. Paryż 1857; Paul Różycki: „Mes recherches conceraant nos origines”. Polonaines. Notre voyage en Pologne en aout 1964 (na prawach rękopisu); Samuel Różycki: „Zdanie Sprawy Narodowi z czynności roku 1831”. Bourges, P. Souchois, 1832 ; Joseph Straszewicz: les Polonais les Polonaises de la Revolution du 29 november 1830. Paryż 1832; Zbigniew Zacharewicz: „Karol Różycki (1789-1870)”. W: Polski Słownik Biograficzny, z. 4, T. XXII, Warszawa-Wrocław 1995 r.; Hieronim Kunaszowski: „Życiorysy uczest­ników Powstania Listopadowego”. Lwów 1880.